راهنمای رصد بارش شهابی اسدی که شاید سال جاری درخشان تر گردد - وبلاگ کرمی

به گزارش وبلاگ کرمی، هفته پایانی آبان 1401 برای ساکنان زمین با اوج دوباره بارش شهابی معروف اسدی (Leonid) همراه است که دو دهه پیش انتظارات و هیجان زیادی را برای تماشاگران آسمان شب به همراه داشت.

سال جاری از نظر شرایط رصدی سال بدی برای نمایش شهاب های لئونید نخواهد بود، چون ماه در فاز هلال نزولی خود واقع شده است و آلودگی نوری شدیدی را برای ناظران آسمان شب که حوالی صورت فلکی شیر (Leo) یا اسد در پی شهاب ها هستند، ایجاد نخواهد نمود. علاوه بر این احتمال گذر مستقیم از منطقه ای متراکم از گرد و غبار هم وجود دارد که می تواند باعث درخشش بیشتر بارش سال جاری گردد.

اما حتما در نظر داشته باشید که در این زمان از سال، تماشای شهاب ها می تواند احتیاج به حضور طولانی مدت در سرما داشته باشد. ممکن است دمای هوا بسیار کمتر از چیزی باشد که پیش بینی های هواشناسی بیان می نمایند و بنابراین باید با آمادگی کامل برای این رویداد آماده شوید.

بقایای دنباله دار تمپل-تاتل

شهاب سنگ های بارش اسدی ذرات و قطعاتی هستند که به وسیله دنباله دار تمپل-تاتل (Tempel-Tuttle) در فضا پراکنده شده اند. این دنباله دار هر 33.25 سال در منظومه شمسی درونی دور می زند و با هر بازدید، دنباله ای از گرد و غبار را در مسیرش پخش می نماید.

زمین هر سال در اواخر آبان (میانه نوامبر) از میان بخش های زیادی از این دنباله گرد و غبار می گذرد. گاهی حتی مستقیما از یک دنباله متراکم عبور می نماید که می تواند باعث ایجاد طوفان شهاب سنگی گردد و هزاران شهاب در ساعت را به نمایش بگذارد. این همان چیزی است که در سال های 1999، 2001 و 2002 رخ داد و چون تمپل-تاتل در سال 1998 میلادی از نزدیکی خورشید گذشت، در سال های بلافاصله پس از آن، برترین نمایش خود را اجرا کرد.

از آن موقع، تمپل-تاتل و دنباله های متراکم غباری آن، همگی بسیار فراتر از مدار زمین رفتند و به منطقه ها بیرونی منظومه شمسی بازگشتند. در سال 2014 این دنباله دار به انتهای مسیر بیضوی خود در نزدیکی مدار اورانوس رسید . بدین ترتیب بارش شهابی اسدی در سال های اخیر نسبتا کم فروغ بوده است.

حالا هرچند هنوز بسیار دور است، اما دوباره در مسیر بازگشت واقع شده است و به آرامی به بخش درونی منظومه شمسی نزدیک می گردد. طبق برآوردها تمپل-تاتل دوباره در سال 2031 به خورشید نزدیک خواهد شد.

بنابراین سال جاری احتمال فعالیت غیرعادی بارش شهابی اسدی پایین خواهد بود اما تماشای درخشش شهاب ها در آسمان بدون نور مزاحم ماه، همچنان تماشایی است. پیش بینی می گردد که اوج بارش سال جاری در 17 و 18 نوامبر (بامداد 27 و 28 آبان به وقت تهران) صورت بگیرد و در هر ساعت امکان رصد 5 تا 15 شهاب باشد.

با این حال، اگر تخمین دو دانشمند معتبر جوینده شهاب سنگ درست باشد، ممکن است سال جاری هم نمایشی تماشایی را ببینیم. این دانشمندان مدل های مختلفی از جریان دنباله های تمپل-تاتل فراوری نموده اند و همه آن ها نشان می دهند که مدار زمین سال جاری چند جریان آوار بر جای مانده از دنباله دار را قطع خواهد نمود.

یک پیش بینی غیرقطعی

مارگارت کمپل-براون (Margaret Campbell-Brown) و پیتر براون (Peter Brown) متخصصان شهاب سنگ، در نسخه 2022 راهنمای رصدگران انجمن سلطنتی نجوم کانادا نشان می دهند که اوج فعالیت سال جاری باید در ساعت 19:00 روز 17 نوامبر منطقه زمانی شرقی (در ایران حدود ساعت 02:30 تا 03:30 بامداد آدینه 27 آبان) روی دهد.

این لحظه ای است که زمین از نزدیک ترین فاصله تا مدار دنباله دار که مدت ها پیش از آن عبور نموده است، می گذرد و به احتمال زیاد با مقداری از بقایای آن روبرو خواهد شد. این زمان برای ناظران ساکن در اروپای مرکزی و غربی و آسیای غربی و خاورمیانه بسیار مطلوب است. اما در مقابل برای ناظران آمریکای شمالی، اوج بارش در زیر افق خواهد بود و آن ها برای تماشا دست کم بخشی از بارش باید تا پس از نیمه شب منتظر بمانند.

محاسبات مدل سازی شهاب شناس روس میخائیل ماسلوف (Mikhail Maslov) و همکار ژاپنی او میکیا ساتو (Mikiya Sato) هم ردی از گرد و غبار را نشان می دهد که از گذر سال 1733 تمپل-تاتل بر جای مانده است و می تواند چند ساعت پس از اوج بارش، چشم انداز ای تماشایی را ایجاد کند. طبق برآورد ماسلوف اوج این گذر 19 نوامبر در ساعت 01:00 بامداد منطقه زمانی شرقی (09:30 به وقت تهران) خواهد بود.

در این هنگام زمین از فاصله 143 هزار کیلومتری جریان 1973 خواهد گذشت. ماسلوف شهاب های درخشان با نرخ ساعتی 250 تا 300 را پیش بینی می نماید اما ساتو بسیار محافظه کارتر است و این نرخ را بیش از 50 می داند.

با توجه به چنین زمانی، رصد گذر از بقایای 1973 برای منطقه ها دیگر دشوارتر است و برای نمونه شهاب های رسیده به زمین هنگام این گذر، در ایران دیده نخواهد شد با این وجود ساعات پیش از طلوع خورشید همچنان می تواند گزینه ای ایدئال برای رصد باشد.

در بارش شهابی اسدی 1401 بعلاوه می توان انتظار تماشا شهاب های زمین-خراش (Earth-grazer) را داشت. این شهاب ها در مسیری تقریبا افقی وارد اتمسفر فوقانی زمین و سپس از آن خارج می شوند. این نوع شهاب ها معمولا آهسته و درخشان هستند و رگه های بلندی در سراسر آسمان باقی می گذارند که ارزش انتظار و جست وجو را دارد.

در سال 1401 بعلاوه یک موج نهایی احتمالی بارش شهابی اسدی، 21 نوامبر در ساعت 12:00 منطقه زمانی شرقی (30 آبان ساعت 20:30 به وقت تهران) بر اثر بقایای دنباله دار ناشی از گذر سال 1800 میلادی روی خواهد داد که زمان بندی آن شرایط مطلوبی را برای هاوایی و آسیای شرقی نشان می دهد.

تماشای بارش شهابی اسدی

تماشای یک بارش شهابی یکی از دلچسب ترین فعالیت های نجومی است که شامل دراز کشیدن، نگاه کردن به آسمان و انتظار می گردد. اما این انتظار به ویژه در فصل های سرد سال مقدماتی دارد که باید رعایت کنید.

مانند دیگر بارش های شهابی، این بارش هم نام کانون بارش را روی خود دارد و امتداد مسیر شهاب ها به صورت فلکی اسد می رسد. بنابراین برای تماشا بیشتری شهاب باید اطراف این صورت فلکی را بکاوید که این شب ها در ساعات اولیه بامداد از افق شرقی طلوع می نماید و با نزدیک شدن به صبح به زیر افق غربی می رود. برای جهت یابی صورت های فلکی می توانید از نقشه آسمان شب بهره ببرید.

هنگامی که کاملا بی حرکت نزدیک به زمینی که به سرعت خنک می گردد، دراز می کشید، ممکن است خیلی زود احساس سرما و خستگی کنید. شما در انتظار تماشا شهاب ها هستید اما وقتی فورا آن ها را نمی بینید، در شرایطی که در جای راحتی نیستید و سردتان شده است، ممکن است از رصد منصرف شوید.

بنابراین، مطمئن شوید جایی که برای رصد آماده می کنید، گرم و آسوده باشد. یک صندلی سفری خوابیده و راحت، پتوهای ضخیم، کیسه خواب، بالش و کوسن، از تجهیزات ضروری برای رصد بارش شهابی در سرما هستند که می توانید با خرید آن ها خود را برای یک شب رصدی آرام آماده کنید.

از طرفی نوشیدن چای گرم، قهوه یا شکلات داغ، هم می تواند باعث گرم شدن بدن گردد و هم به عنوان یک محرک خفیف برای بیدار ماندن در شب مؤثرند؛ و رصد همراه با اعضای خانواده یا دوستان، نه تنها لذت نوشیدنی های گرم را بیشتر می نماید، بلکه یاری می نماید بتوانید هم یکدیگر را بیدار نگه دارید و هم بخش های بیشتری از آسمان را پوشش دهید.

چون شهاب های بارش اسدی در امتداد مدار خود به دور خورشید، در جهت مخالف زمین حرکت می نمایند، تقریبا از روبه رو به جو زمین برخورد می نمایند و در نتیجه سریع ترین آن ها ممکن است تا سرعت 72 کیلومتر بر ثانیه هم برسد. چنین سرعت هایی باعث شکل گیری شهاب های روشن و رنگارنگ به رنگ های سفید، آبی، کبود و حتی سبز می شوند که رگه های طولانی از خود بر جای می گذارند. بنابراین، برای ناظران در منطقه های مانند ایران نه تنها اوج بارش در زمان مطلوبی است، بلکه از نظر کیفیت هم امکان تماشای شهاب های جذابی وجود دارد.

حتی اگر اعدادی که ماسلوف و ساتو در بالا به آن ها اشاره کردند، بسیار دور از فکر باشد، اما قطعا تعداد کمی از این شهاب ها، هرچند تنها برای کسری از ثانیه قابل مشاهده هستند، می توانند هنگام گذر ذرات ریز گرد و غبار از جو و در ارتفاع 130 تا 160 کیلومتری، رد درخشانی از اتم های یونیزه شده را بر جای بگذارند که برای چندین ثانیه، یا حتی احتمالا چند دقیقه، در آسمان معلق بمانند. و تماشا حتی یک شهاب فوق العاده درخشان، ارزش بیدار ماندن در سرمای صبح زود را خواهد داشت!

عکس کاور: بارش شهابی اسدی بر فراز دریاچه آلپاین

Credit: j2chav/Getty Images

منابع: Space, Nojum Magazine